Bütün şartlar yerine geldikten sonra devlet hangi mallardan vergi alabilir hangilerinden alamaz zekat almaya elverişli bir kimseden vergi alınabilir mi?

Devletin hizmeti bir nimet ise bundan istifâde edenlerin gerekli külfeti yüklenmeleri tabiîdir, denge ve adâlet prensiplerine uygundur. Ayrıca devletin, vazifelerini îfa için gerekli bulunan maddî imkânları başka bir kaynaktan (petrol, önemli miktarda kıymetli maden vb.) sağlayamaması halinde vergi kaynağına başvurması bir zarûrettir. Ancak vergi zekat yerine geçmeyeceği gibi vergi mükellefiyetinin zekat mükellefiyeti ölçüleri ile bir ilgisi de yoktur. Geçmişte ve günümüzde sayıları az da olsa bazı âlimler, devletin, sultanın, haklı veya haksız olarak vatandaştan aldığı vergilerin, ödenirken niyet edilmesi halinde zekât yerine geçebileceğini ileri sürmüşlerdir. Ancak bu görüşün sağlam bir delili yoktur nitekim İbn Hacer Heysemî, İbn Âbidîn, Kardâvî gibi âlimler verginin zekât yerine geçemeyeceği hükmünü benimsemektedir. Zekât bir ibâdettir, bu ibâdeti yerine getiren mükellefin niyet etmesi ve ibâdeti usûlüne uygun olarak edâ etmesi gerekir, vergide ne böyle bir niyet, ne de usûlüne riâyet vardır nitekim vergilerin zekat verilebilen sınıflara harcanması gibi bir hassasiyet söz konusu değildir.

İslâm âlimleri erken devirlerden itibaren, müslümanlardan vergi almanın cevaz ve meşrûiyetini tartışmışlardır. Bu hususta iki farklı görüş vardır ve her iki görüşe göre de vergiden muafiyetten faydalanmakta herhangi bir sakınca yoktur.

1) Vergi almayı caiz görmeyen alimler şu sebeplere dayanır:

a) Müslümanın servetinde zekâttan başka bir hakk yoktur.
b) Mülkiyetin dokunulmazlığı prensibi vardır.
c) Vergiyi yasaklayan hadîsler vardır.

2) Devletin gerektiğinde halktan vergi alabileceğini söyleyenler ise, meşruiyet için bazı şartların gerçekleşmesini zaruri görmüşlerdir:

a) İsrafsız işletilen devlet maliyesinin vergiye ihtiyacı bulunacak, başka bir kaynaktan bu ihtiyacı gidermek mümkün olmayacaktır.
b) Vergi yükü vatandaşlara adaletle dağıtılacak, vergi ihtiyaç fazlası maldan ve gelirden âdil ölçüler içinde alınacaktır.
c) Toplanan vergi gelirleri, İslâm’ın meşru gördüğü, cevaz verdiği amme menfaatlerine ve hizmetlerine sarfedilecektir.
d) Verginin konması, toplanması ve sarfına ait esaslar ve kaideler usûlüne uygun ve ehline danışma yoluyla tesbit edilecektir.