Vadeli satın alınan malın borcu bitmeden başka bir malla takas edilebilir mi?
Vadeli satın alınan malın borcu bitmeden başka bir malla takas edilebilir mi?
Veresiye satılan bir ürünün ücreti alınmadan başka cinsten ürün ile takas edilirse kıymetleri nasıl belirlenir? Ürünün ilk satıldığı gün mü yoksa takasın gerçekleştiği gündeki kıymetlerinden mi? Aralarında fark olursa nakit ödenebilir mi? (Satılan şey tane ile takas edilerek alınan kilo ile satılan mallardan)
Kabz (malı teslim alma); fıkıh ilminin en önemli konularından biri olan, muâmelâtın alt başlıklarında yer alan ve akitlerin başlıca prensiplerindendir. Fıkıh âlimleri her ne kadar detayıyla ilgili ihtilaf etseler de, genel olarak kabz edilmeyen malın satışının caiz olmadığı hususunda ittifak etmişlerdir. Bir şeyi elde etmek ve onda tasarrufta bulunabilmek manasına gelen “kabz” akitlerin temel prensiplerindendir. Bir alışveriş gerçekleştiğinde satıcının, malı müşteriye vermesi alışverişin en önemli unsurlarındandır. Selem ve istisna’ (sipariş) akdi hariç satılan malın peşin olarak müşteriye verilmesi gerekir. Eğer mal, teslim edilmeden önce her hangi bir afet nedeniyle veya satıcıdan kaynaklanan bir sebepten ötürü helak olursa alışveriş fesih olur.
İmam Şafiî ve Ebu Hanife’nin iki öğrencisi İmam Zufer ile İmam Muhammed, satılan malı sadece yiyecekle sınırlandırmaksızın, her ne olursa olsun mutlak şekilde kabz edilmeyen malın başkasına satışını caiz görmezler ve geçersiz sayarlar. Bunların mezhebinin kabzı mutlak şart görmelerinin sebebi de, beş sünen kaynağının Amr Bin Şuayb’dan rivayet ettikleri; “…yanında bulunmayan malın satışı helal değildir.” hadisidir. Öyle ki hadiste sadece yiyecekler değil, mutlak bir ifade kullanılmıştır. Ebu Hanife ile talebesi Ebu Yusuf ise söz konusu bu hükmün sadece menkuller için geçerli olacağını söyleyerek, arsa ve ev gibi gayrimenkullerde kabz olmaksızın satışı caiz görürler. (Vehbe Zuhayî, El Fıkhu’l İslami ve Edilletuhu c.4 s.78)
Buna göre; vadeli ücret karşılığında satın alınan malda tasarruf edilebilmesi için teslim alınması zorunludur. Henüz teslim alınmamış olan bir malda tasarruf caiz olmadığı için başka bir mal ile takası da caiz olmayacaktır. Fakat şayet mal teslim alınmış ise her ne kadar vadeli ücret mukabilinde satın alınmış olması sebebiyle malın borcu bitmemiş olsa da teslim almakla mal müşterinin mülküne intikal etmiş olur. Dolayısıyla artık bu malda müşterinin tasarruf özgürlüğü vardır ve bu malı başka bir mal ile takas etmesi mümkün olur. Satıcıdan vadeli satın alınan malın borcu bitmeden satıcıya daha düşük fiyata peşin olarak satılması iynet olarak değerlendirilip caiz görülmezken satış bedelinden farklı olan nakit dışı bir cins karşılığında malın takası caiz görülmüştür. (Bedâius-Sanâi, 5/199) Bu durumda birbiriyle takas edilecek olan malların miktarını ise müşteri ile satıcı arasında karşılıklı rıza ile belirlemek mümkündür.
URL Kopyala
