Toprak Ürünlerinde Zekat Yükümlülüğü:

a) Topraktan çıkan ürünlerde zekat yükümlülüğü, sulama yöntemine göre onda bir veya yarısıdır. “El-Mevsua El-Fıkhiyya” (23/288) eserinde şöyle denilmektedir: “Yağmur suyu veya nehir suyu ile kendiliğinden sulanan, yahut da herhangi bir alet veya zahmet olmadan su kanalları ile sulanan, yahut da kökleriyle toprağın yüzeyine yakın olan ve ağaç köklerinin ulaşabildiği ve sulamaya ihtiyaç duymadığı arazilerde yetiştirilen ürünlerde zekat ittifakla onda birdir.

Zahmetle sulanan ürünlerde ise zekat, onda birin yarısıdır. İster hayvanlarla, ister dolaplarla, ister tulumbalarla, ister su çarklarıyla veya başka bir şekilde sulansın fark etmez. Aynı şekilde, nehirden tarlasına bir kanal çekip, suyun ulaşması için bir aletle veya zahmetle yukarı kaldırılması gerekirse de böyledir. Burada önemli olan, suyun toprak yüzeyine çıkarılması için bir alet veya çalışma gerekmesidir. Buna, Peygamber Efendimiz’in (s.a.s.) şu sözü delil olarak gösterilir: “Gökten ve kaynaklardan sulanan veya kendiliğinden biten ürünlerde onda bir, zahmetle sulananlarda ise onda birin yarısı zekat vardır.”

Şayet arazi, nehir veya yağmur suyunu sulamak için bir sulayıcıya ihtiyaç duyup sulayan kişi suyu bir yönden diğerine çevirse veya tarlaya nehirden su kanalı açmak ve kazmak için işe ihtiyacı olsa, bu durum zekat nisabını azaltmaz. Arazi, zamanın yarısında zahmetle, yarısında ise zahmetsizce sulanırsa, zekat ittifakla onda birin dörtte üçüdür. Eğer arazi, bu iki yöntemden biriyle diğerinden daha fazla sulanırsa, cumhur ulema’ya göre çoğunluğu esas alınır ve az olanın hükmü düşer. Dolayısıyla çoğu zaman yağmur ve nehirle sulanması durumunda onda bir, aksi halde yirmide bir gerekir.

b) Çiftçinin toprağı düzeltmek, temizlemek veya hasat etmek için ilaç, mazot, işçi vb. için harcadığı para zekatı etkilemez, daha önce de belirtildiği gibi onda bir veya yarısı zekat gerekir. Ancak Hanbeliler, ekin için yapılan harcamanın borç olması durumunda, mal sahibinin zekat hesaplamadan önce bu borcunu düşüreceğini belirtmişlerdir. Ahmed b. Hanbel şöyle demiştir: “Ekinine harcamak ve ailesine harcamak için borçlanan kimse, ailesine harcamak için borçlandığını değil, ekinine harcamak için borçlandığını hesaba katar.” Bu konuda daha fazla bilgi için “El-Muğni” (3/30) ve “El-Mevsua El-Fıkhiyya” (23/288) adlı eserlere bakılabilir.

c) Konu hakkında mezheplerin Görüşleri:

* Hanefi alimi El-Merginani “El-Hidaye” adlı eserinde şöyle der: “Toprağın çıkardığı ve içinde zekatın farz olduğu her şeyde, işçi ücreti ve sığır masrafı hesaba katılmaz. Çünkü Peygamber Efendimiz (s.a.s.), sulama zahmetinin olması nedeniyle vacip olan miktarın farklılığına zaten hükmetmiştir; bu nedenle bunları da ayrıca hesaba katmanın bir anlamı yoktur.”

* Maliki alimi El-Hattab “Mevahib El-Celil” (2/285) adlı eserinde şöyle der: “Hasat, harman, toplama ve zeytin toplama işlerinde elde ettiği her şeyi hesaba katar. İster belirli bir miktar, isterse de üçte bir, dörtte bir gibi bir pay olsun fark etmez, hesaba katar ve tamamının üzerinden masraf düşmeden zekat verir.”

* Şafii alimi El-Nevevi “El-Mecmu” (5/450) adlı eserinde şöyle der: “Ashabımız der ki: Hurma kurutma, toplama, hububat hasadı, taşıma, dövme, temizleme, muhafaza etme ve diğer masrafların tamamı, mal sahibinin kendi malından karşılanır, zekat malından hiçbir şey hesaba katılmaz. Zekat malının kendisinden de çıkarılmaz. Eğer çıkarılırsa, mal sahibi kendi malından çıkardığı şeyin zekatını vermek zorunda kalır. Bu konuda bizim aramızda hiçbir ihtilaf yoktur.”

* Hanbeli alimi İbn Kudame “El-Muğni” (3/18) adlı eserinde şöyle der: “Ürünün çıkarılma anına kadar mal sahibine düşen masraflar, tıpkı hayvanlar gibidir. Nitekim hayvanların masrafları, muhafazası, otlatılması ve çıkarılma anına kadar bakımı da sahibine aittir, tıpkı burada olduğu gibi.”