Şayet kul, içine doğan kötü düşünceleri savuşturmaz, kendinden uzaklaştırmaz da onları içinde tutmaya, hayal etmeye, düşünmeye, planlamaya devam ederse artık iradesini işin içine kattığı, kötüden yana koyduğu için yanlış bir tutum içine girmiş demektir. Kur’anı Kerim, bunun hesabının verileceğini şöyle ifade eder: “İçinizdekini açığa vursanız da, gizleseniz de Allah sizi, onunla sorguya çeker de dilediğini bağışlar, dilediğine azap eder. Allah’ın gücü her şeye hakkıyla yeter.”^[1]İnsanın, yaratıcısı Yüce Allah’a karşı sorumlu olduğu ve bunun gereği olarak da hesaba çekileceği malumdur. Acaba insanın kalbinde, zihninde oluşturduğu fakat yapmadığı kötü şeyler, bu sorumluluğa ve sorguya dahil midir? Halk arasında bu meselenin yanlış anlaşıldığı görülmektedir. Bazıları, içimizden geçen kötü şeylerden sorumlu olabileceğimizin farkında değildir. Bir kısmı da bunları yapmadıkça herhangi bir mesuliyet olmadığını zan eder. Yapmadıkça, kalbimizden geçen kötü ve çirkin şeylerden mesul olmadığımız düşüncesi; “İnsanlar içlerinden geçen kötü şeylerden, onlarla amel etmedikçe veya onları anlatmadıkça hesaba çekilmeyecektir. Bunların sorumluluğu kaldırılmıştır.”^[2] yine; “İnsanlara, içlerinden geçen kötü şeyleri yapmadıkça günah yazılmayacak, içlerinden geçen iyi şeyleri yapamazlarsa bir hasene, yaparlarsa on hasene yazılacaktır.”^[3] mealindeki hadislerin yanlış anlaşılmasına dayanmaktadır.

Hâlbuki bu ve benzeri hadislerde ifade edilen kötü düşünceler, gayri ihtiyari yani irade dışında insanın içine doğan şeylerdir. Bunlara “havâtır’un-nefs” veya “hadis’un-nefs” denir ki, nefse doğan ani düşünce ve vesvese gibi şeyler demektir. İnsanın içine, istemediği halde bazı kötü düşünceler ve hayaller gelebilir. “Allah hiç kimseye kaldıramayacağı yükü yüklemez.”^[4] ayeti gereği, insanoğlu bunlardan sorumlu değildir. Ancak bu mesabede olmayıp, kişinin kalbinde azm ettiği, yapmaya karar verdiği, kafasında bitirdiği fakat bir şekilde dışarıya vurmamış olduğu düşüncelerden sorumludur, bu düşünceler üzerine gerekli olan hükümler de terettüp eder. Dolayısıyla kişi örneğin kalbinde inkara karar vermişse inkarcı olur. Ancak bir günahı işlemeye karar verip, o günahı işlememiş ise, günaha azm eyleme ve günahı kast eyleme düşüncesinden dolayı vebale girmiş olsa da, o günahı işleme vebalini elde etmiş olmaz, zira onu yapmış değil.

---

Kaynakça:

[1] Bakara, 284
[2] Buhârî, “Itk”, 6, “Eymân”, 14; Müslim, “İman”, 201
[3] Müslim, “İman”, 259
[4] Bakara, 2/285