Hadisler, sıhhat derecelerine göre genel olarak üç ana kategoriye ayrılır: Mütevâtir, Meşhûr ve Âhâd. Bu tasnif, hadisi inkar etmenin fıkhi hükmünü belirlemede temel bir rol oynar.
1. Mütevâtir Hadisler
Tanım: Mütevâtir hadis, her devirde yalan üzerinde birleşmeleri aklen mümkün olmayan kalabalık bir topluluk tarafından rivayet edilen hadistir. Bu tür hadislerin rivayet zincirinin her halkasında çok sayıda râvi bulunur. Bu durum, hadisin bizzat Peygamber’imizden (s.a.s.) geldiğine dair kesin bir bilgi (ilim-i kat’î) sağlar.
Hükmü: Mütevâtir hadisleri inkar etmek küfür sayılır.
Delil: İslam alimlerinin ittifakla kabul ettiği üzere, mütevâtir hadisler, içerdiği bilginin kesinliği açısından Kur’an ayetleri gibidir. Onları inkar etmek, Peygamber’in (s.a.s.) tebliğini ve dolayısıyla İslam’ın temel esaslarını inkar etmekle eşdeğer kabul edilir. Örneğin, beş vakit namazın farziyeti, zekâtın nisabı gibi hükümler mütevâtir hadislerle sabit olmuştur. Bunları inkar etmek, İslam’ın temel direklerinden birini yıkmak anlamına gelir.
Kaynak: İslam fıkhında ve usul-i hadis ilimlerinde bu konuda icmâ (ittifak) vardır. Hanefi, Şafii, Maliki ve Hanbeli mezhepleri, mütevâtir hadisleri inkar edenin kâfir olacağı hususunda hemfikirdir.
Örnek: İmam Nevevî, Sahih-i Müslim şerhinde bu konuya değinir ve mütevâtir hadisleri inkâr etmenin küfür olduğunu belirtir.
2. Meşhûr Hadisler
Tanım: Meşhûr hadis, ilk devirde (sahabe döneminde) sadece birkaç râvi tarafından rivayet edilse de, daha sonraki nesillerde (Tâbiîn ve sonraki dönemlerde) mütevâtir derecesinde yaygınlık kazanmış hadislerdir.
Hükmü: Meşhûr hadisleri inkar etmek küfür sayılmaz, ancak bid’at (dinde olmayan bir yenilik) ve dalâlet (sapıklık) olarak kabul edilir ve inkar edenin küfründen korkulur.
Delil: Meşhûr hadisler, kesin bilgi ifade etse de, mütevâtir hadisler kadar kesin bir ispat gücüne sahip değildir. Bu nedenle inkarı küfür sayılmasa da, İslam’ın genel kabul görmüş hükümlerinden birini inkar ettiği için dinden sapma olarak değerlendirilir.
Kaynak: İslam hukukçularının çoğunluğu bu görüşü benimser.
3. Âhâd Hadisler
Tanım: Âhâd hadis, mütevâtir ve meşhûr hadis derecesine ulaşamamış, yani rivayet zincirinin herhangi bir halkasında tek veya az sayıda râvi tarafından nakledilmiş hadislerdir. Bu kategoriye sahih, hasen ve zayıf hadisler girer.
Hükmü: Âhâd hadisleri inkar etmek küfür sayılmaz.
Delil: Âhâd hadisler, zan ifade eder ve kesin bilgi (ilim-i kat’î) sağlamaz. Her ne kadar sahih hadisler fıkıh açısından bağlayıcı olsa da, bu hadisleri inkar eden kişi dinden çıkmış kabul edilmez. Ancak sahih kabul edilmiş bir âhâd hadisi geçerli bir gerekçe olmaksızın reddetmek, fısk (günahkârlık) olarak değerlendirilebilir.
Kaynak: Bu konuda fıkıh usulü ve kelam alimleri arasında genel bir mutabakat vardır. Bir âhâd hadisin inkarı, kişinin dinden çıkmasına sebep olmaz, çünkü bu hadislerin sıhhati üzerinde tartışmalar olabilir ve zannî bir bilgi içerir.