Domatesin salça ve zeytinin zeytinyağı karşılığında satılması caiz midir?
Domatesin salça ve zeytinin zeytinyağı karşılığında satılması caiz midir?
Hanefi mezhebine göre faizin illeti; cins birliği ile miktar birliğidir. Şayet karşılıklı alışverişi yapılan mallar aynı cinsten olup tartı veya litre usulü satılan mallardan olursa hem fazlalık hem de vade faiz olur. Şayet aralarında cins birliği ve miktar birliğinden biri olmaz ise bu durumda fazlalık caiz vade faiz olur. Her ikisi de yoksa bedellerden birinin teslim edilmesi şartıyla her türlü caiz olur.
Tartı veya ölçü ile alınıp satılan aynı cins mallar (ribevî mallar); karşılıklı olarak mübadele edilirken, bunların eşit miktarda ve peşin olarak alınıp satılması gerekir. Aksi halde yapılan takas faizli işlem olur. Tartı veya ölçü ile alınıp satılmayan ve taneleri arasında farklılıklar bulunan diğer malların takasında ise eşitlik şartı aranmaz. Bu nedenle farklı model ya da değerlerdeki mal ve ürünler değiştirilirken, değer farkından dolayı ödenen fazlalık faize girmez. Diğer bir ifadeyle, aynı cins olan kıyemî malların, aradaki fiyat farkı ödenerek peşin olması şartıyla değiştirilmeleri dinen caizdir.[1]
Peygamber Efendimiz (s.a.s) tarafından buğday, arpa, hurma, tuz gibi fâizin ölçek olarak haram olduğu bildirilmiş olan şeyler dâimâ ölçektir. Altın, gümüş gibi tartı olarak bildirilmiş şeyler de dâimâ tartıdır. İnsanlar sonradan bunları başka türlü alıp verseler bile, yine bunların hükmü Peygamber Efendimiz tarafından bildirildiği üzeredir. Zîrâ delil, örf ve âdetten kuvvetlidir. Kuvvetli olan bir delil varken, zayıf olan bir şeyle amel edilmez. Bu altı şeyden başka Peygamber Efendimiz tarafından ölçekle mi, tartıyla mı olduğu bildirilmeyen şeyler hakkında insanların örf ve âdeti muteberdir. Zîrâ Peygamberimiz Sallallâhu aleyi ve sellem:
مَا رَآهُ الْمُؤْمِنُونَ حَسَنًا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ حَسَنٌ، وَمَا رَآهُ الْمُؤْمِنُونَ قَبِيحًا فَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ قَبِيحٌ (طب عن عبد اللّٰه بن مسعود)
″Mü’minlerin güzel gördükleri, Allah katında da güzeldir ve çirkin gördükleri, Allah katında da çirkindir″ diye buyurmuştur.[2] Bu takdirde tartıyla misli misline olsa bile buğdayı, buğdaya satmak câiz değildir. Zîrâ buğday, ölçekle satılır. Ölçüldüğü takdirde fazla olma ihtimâli vardır. Ölçekle misli misline olduğu halde altnı, altına satmak câiz değildir. Zîrâ altın, tartıyla satılır. Tartıldığı takdirde fazla çıkabilir.
Ayrıyetten:
a) Cinsleri ve ölçüleri ayrı sayıldığı için, pamuk ipliğinden dokunmuş bezi, pamuğa satmak câizdir.
b) Eti, canlı hayvana karşı satmak câizdir. Zîrâ tartıyla satılan bir şeyi, tartıyla satılmayan bir şeyle satmak söz konusudur. İmam Muhammed’e göre; eti, aynı cinsten olan hayvanla satmak câiz değildir. Ama et ile hayvanın cinsi değişik olursa câizdir.
c) Unu, un ile ölçekle eşit olarak satmak câizdir. İmam-ı Âzam’a göre; ne eşit olarak ne de fazlalıklı olarak unu, kavrulmuş unla satmak câiz değildir. İmam Ebû Yusuf ile İmam Muhammed’e göre ise; cinsleri ayrı olduğu için kavrulmuş unu, unla satmak câizdir. Buğdayı, un ile yahut kavrulmuş un ile eşit de olsa, bunlardan biri fazla da olsa satmak ise ittifakla câiz değildir.
d) Yaş hurmayı, yaş hurmayla ölçekle eşit olarak satmak câizdir. Zîrâ kuru hurmayı, kuru hurmayla satmak aynı türdendir. Yaş hurmayı, kuru hurma ile; yaş üzümü, kuru üzüm ile ölçekle eşit olarak satmak câizdir. Bu hüküm, İmam-ı Âzam’ göredir. İmam-ı Ebû Yusuf ve İmam Muhammed’e göre; yaş hurmayı, yaş hurma ile yahut yaş hurmayı, kuru hurma ile veyahut yaş üzümü, kuru üzüm ile satmak câiz değildir. Zîrâ tâze olan şeyler, kuruyunca eksilir.
e) Bir hayvanın etini, kendi cinsinden olmayan bir başka hayvanın etiyle fazla olarak satmak câizdir. Çünkü cinsleri ayrıdır. Aynı şekilde aynı cinsten olmayan hayvanların sütlerini ikisinden biri fazla olmak üzere satmak da câizdir. Fakat manda ile inek aynı cinstir; aynı cins oldukları için birinin etini, diğerinin etiyle fazla olarak satmak câiz değildir. Sütlerini de bir ikisinden biri fazla olmak üzere satmak câiz değildir. Koyunla keçi aynı cinstir. Bütün develer de aynı cinstir. Bunların etlerini ve sütlerini de ikisinden biri fazla olmak üzere satmak câiz değildir.
f) Üzüm sirkesini hurma sirkesiyle fazla olarak satmak câizdir. İç yağını, kuyruk yağı yahut et ile satmak câizdir. Çünkü cinsleri ayrıdır. Ekmeği, buğday ile yahut un ile yahut kavrulmuş un ile bir tarafı veresiye olsa bile câizdir. Fetvâ da bunun üzerinedir.
g) Aynı cins olan malların iyisiyle kötüsü peşin ve eşit olarak birbirleriyle satılması câizdir. Birinin diğerinden fazla olarak satılması câiz değildir. Bu hususta Ebû Said Radiyallâhu anhu’dan şu Hadis-i Şerif nakledilmiştir:
جَاءَ بِلَالٌ بِتَمْرٍ بَرْنِيٍّ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ أَيْنَ هَذَا فَقَالَ بِلَالٌ تَمْرٌ كَانَ عِنْدَنَا رَدِيءٌ فَبِعْتُ مِنْهُ صَاعَيْنِ بِصَاعٍ لِمَطْعَمِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ عِنْدَ ذَلِكَ أَوَّهْ عَيْنُ الرِّبَا لَا تَفْعَلْ وَلَكِنْ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِيَ التَّمْرَ فَبِعْهُ بِبَيْعٍ آخَرَ ثُمَّ اشْتَرِ بِهِ (م عن أبى سعيد)
Bilâl Radiyallâhu anhu, Rasûlullah Sallallâhu aleyhi ve sellem’e Berni denilen iyi bir hurma getirdi. Rasûlullah Sallallâhu aleyhi ve sellem: ″Bu nereden?″ diye sordu. Bilal Radiyallâhu anhu: ″Bizde âdi hurma vardı. Peygamberimiz Sallallâhu aleyhi ve sellem’e (lâyık) yiyecek olsun diye ben onun iki ölçeğini bir ölçeğe sattım″ dedi. Bunun üzerine Rasûlullah Sallallâhu aleyhi ve sellem: ″Eyvah! Fâizin ta kendisi! Bunu yapma. Lâkin hurma alacağın zaman kendi hurmanı sat, sonra onun kıymeti ile diğer hurmayı satın al″ buyurdu.[3]
h) Zeytinleri, zeytinyağıyla, susamları susam yağıyla değiştirmek, ancak net yağın, zeytin ve susamda bulunan yağdan daha fazla olunması bilinirse caiz olur. Ta ki, yağ misliyle değiştirilmiş ve fazlası da net yağın çıkartılmasının karşılığı olsun. Salça, karışım ve tabi olduğu işlem sebebiyle domatesin kullanım alanlarından farklı kullanımlara haiz bir ürün olarak değerlendirildiği takdirde farklı cins olarak kabul edilir ise birbiri karşılığında satışı caiz olacaktır.
i) İmam-ı Âzam’a göre; ne sayı ile, ne tartı ile ekmeğin ödünç alınması câiz değildir. İmam Ebû Yusuf’a göre; sayı ile değil, tartı ile ödünç alınması câizdir. İmam Muhammed’e göre; tartı ile de, sayı ile de ödünç alınması câizdir.
Kaynakça:
[1] Merğînânî, el-Hidâye, V, 182
[2] Taberani, Mu’cem’ul-Kebir, Hadis No: 8504; Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis No: 3418; Kenz’ul-Ummal, Hadis No: 35590; Hâkim, Müstedrek, Hadis No: 4439
[3] Sahih-i Müslim, Musâkât 18
URL Kopyala
