Klasik kaynaklarda genellikle, “sevin­cin veya psikolojik açıdan rahatlamanın bir ifadesi olarak, dişler görünecek bi­çimde yüzün gerilmesi” şeklinde tarif edilen gülmenin hafif derecede olanına tebessüm, yüksek sesle olanına kahka­ha denildiği belirtilir.^[1] Kur’ân-ı Kerîm’deki bazı örneklerden, insanın sevindirici bir haber, ilginç bir gelişme karşısında gülmesinin tabii olduğu anlaşılmaktadır.^[2] Gülme, insana has bir davranış olarak aynı zamanda insan karakterini belirleyici bir nitelik ve beşerî ilişkilerde sıkça görülen bir tavır olmasından dolayı, İslâm ahlakıyla ilgili kaynaklar bu kavramı inceleme konusu yapmıştır.

Peygamber Efendimizin (s.a.s) nükteli sözler, ilginç çelişkiler, sürpriz gelişmeler ve diğer bazı hareketler karşısında tebessüm ettiğine ve güldüğüne dair hadisler vardır. Bu hadisler, onun yumuşak tabiatının yanı sıra hoşgörüsünü de yansıtmaktadır.^[3] Ancak söz konusu hadislerde Rasûl-i Ekrem’in (s.a.s) gülmesinin tebessüm şeklinde olduğu, ayrıca güler yüzlü oluşuyla yanındakilere sevinç ve huzur verdiği belirtilir.^[4]

Ancak çok gülmek, kahkahayla gülmek, yapmacık gülmek, boş yere gülmek, alay edici, incitici ve küçümseyici gülmek ve boş ve batıl şekilde güldürmek ise derece derece yasaklanmıştır. Başkasını küçük düşürücü, alay edici olmamak ve ölçüsüz olmamak kaydıyla normal gülmeler mübahtır. Ancak katıla katıla gülmek veya güldürmeyi meslek edinmek gibi aşırı tavırlar caiz değildir. Zîra aşırı gülmek şakacılığın, nüktedanlığın veya güler yüzlü olmanın değil, Allah’tan gâfil olmanın bir neticesidir. Nitekim Rasulullah Efendimiz (s.a.s) bu hakikati ibretlik şekilde ifade etmiştir:

“Ölüm kendisini kovaladığı halde, dünyayı kovalayan kimseye şaşarım. Kendisinden gafil olunmadığı halde, gaflete dalan kimseye şaşarım. Allah kendisinden râzı mıdır, kızgın mıdır bilmediği halde kahkahayla gülen adama şaşarım.”^[5]

Kaynakça:

[1] Râgıb el-lsfahânî, el-Müfredât, “dhk” md.
[2] Kindî. Resâ’il, I, 126
[3] Buharî, “Edeb”, 68: “Fezâ’ilü aşhâ-bi’n-nebi”, 6; Müslim, “Fezâilü’s-sahâ-be”, 22
[4] Buhârî, “Edeb”, 68; “Tefsir”, 46/2; Müslim, “Fezâ’ilü’ş-şahâbe”, 134; Tirmizî, s. 120-124
[5] Câmiü’s-Sağîr, 3/1174