Teverruk (banka aracılığıyla mal alım satımı yaparak kredi elde etmek) caiz midir?
Teverruk (banka aracılığıyla mal alım satımı yaparak kredi elde etmek) caiz midir?
Paraya ihtiyacı olan kişi bankaya başvurur; gerçekleşecek işlemler üzerine bağlayıcı bir vaadle anlaşma yapıldıktan sonra banka, teverruk talebinde bulunan müşterinin nakit para elde etmesi için yapılması gereken şeyleri üstlenir: İstenen malı alır, müşterisine vadeli olarak satar ve onun vekili sıfatıyla başka bir cihete malı peşin satar, aldığı parayı da müşterisine verir, müşteri de bankadan satın aldığı bu ürünün bedelini taksitle bankaya öder. Bu işlem genellikle uluslararası piyasalardan demir, bakır, buğday, ham petrol gibi ürünlerin alınması sırasında birkaç dakika içinde gerçekleşir.
Söz konusu işlemde amaç mal elde etmek değil bankayı vekil kılarak malı bir başkasına satmaktır. Ulemânın büyük çoğunluğu işlemin câiz olmadığı görüşündedir. Mezhep kaynaklarında “bey‘u’l-îne” tartışmaları dışında bu şekliyle teverrukun cevazına dair ibarenin yer almadığı, “hükümler maksatlara göredir” kaidesi, bir satış içinde iki satış yasağı, satım akdinin ve şartın beraber bulunmaması gerektiği (çünkü banka malı müşteriye vekaleten satacağını kendi üzerine şart koşmasa müşteri bu akdi kabul etmeyecektir) ve ayrıca “bey‘u’l-îne” niyetinin açık olması bu işlemi câiz görmeyenlerin temel dayanaklarını teşkil etmektedir. Tüm bunlarla birlikte, bankanın mal satın almaya veya piyasaya girmeye ihtiyacının bulunmadığı, malın ne olduğunun ve niteliğinin bile çoğu zaman bilinmediği, bütün bunlara ribâyı gizlemek amacıyla başvurulduğu ve ihtiyaçların karşılanması için başka mubah yöntemlerin de bulunduğu teverruku câiz görmeyenlerin kanaatlerini desteklemek için kullandıkları delillerdir.[1]
Râbıtatü’l-âlemi’l-İslâmî toplantısında 2003 yılı toplantısında alınan kararda[2] bankaların gerçekleştirdiği teverruk işleminin câiz olmadığı açıkça ifade edilmiş, gerekçe olarak da malın müşteriye satılmasından sonra bir başkasına banka tarafından satılması için vekâlet şartının bulunması, kabz (malı teslim alma) şartının ihlâl edilmesi ve işlemin şeklî bir muamele vasfı taşıması gibi sebepler zikredilmiştir. Râbıtatü’l-âlemi’l-İslâmî 2007 toplantısında[3] teverruk işleminin haram olan îne satışına benzediği için câiz görülmediği teyit edilmiş ve bu işlemin gerçek ekonomik işlemleri amaçlayan İslâm ekonomisinin hedeflerine uymadığı ifade edilmiştir.[4]
Kaynakça:
[1] Münzir Kahf – İmâd Berekât, s. 1224, 1230-1249; Ali Muhyiddin Ali Karadâğî, s. 238-240
[2] Karar No: XVII/2
[3] Karar No: XIX/4
[4] Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-fıḳhiyyi’l-İslâmî, bk. bibl.
URL Kopyala
